Ingetogen schoonheid

over Als enige kennisgeving

Gedichten: Jana Arns

Illustraties: Rein Vanvinckenroye

Eind 2023 verscheen de bundel Als enige kennisgeving met poëzie van Jana Arns, geflankeerd door stemmige schilderijen van Rein Vanvinckenroye. Ze kozen voor een uitdagend en gevoelig onderwerp: sterrenkindjes (baby's die tijdens de zwangerschap of rondom de bevalling overlijden). Beide kunstenaars zijn persoonlijk betrokken bij het gegeven, maar dit moet los gezien worden van het eindresultaat. Therapeutisch creëren is één ding, je creatie aanbieden aan de buitenwereld is iets heel anders.

Bij het lezen van deze bundel stelde ik me voornamelijk drie vragen.

1. Wanneer een dichter reeds verschillende bundels op zijn/haar naam heeft, creëert hij/zij bepaalde verwachtingen met betrekking tot het nieuwe werk. Zal het even goed zijn als het voorgaande? Zullen we het typerende van zijn/haar oeuvre terugvinden, waarnaar we op zoek zijn? Dit is immers vaak ook de reden waarom we juist een bepaald boek hebben uitgekozen om te lezen.

Jana Arns schrijft in Als enige kennisgeving zoals we haar kennen. Ze gebruikt weloverwogen beelden die dicht bij ons staan, maar verwerkt ze zodanig dat ze ietwat bevreemden en het huiselijke overstijgen. De gedichten blijven toegankelijk maar verliezen daardoor niet aan gelaagdheid. Alles ademt haar vertrouwde stijl: de korte regels, de heldere taal, de rake beelden.

Er is plaats voor schaduwdieren.

Vaders handen laten een haas zijn oren hangen.

De titels die met zorg uitgekozen worden, beperken zich niet tot louter een verklaring, maar voegen vaak een extra dimensie toe (bv. weidemix, hemellichaam).

Jana Arns dus op haar best, die een grens in haar eigen oeuvre verlegt door met ingetogen elegantie een dergelijk onderwerp aan te snijden zonder te vervallen in sentimentaliteit.

2. Het centrale onderwerp in de bundel is het sterrenkind. Men zou denken dat de gedichten daarom nogal specifiek aandoen en eerder weggelegd zijn voor mensen die nood hebben aan poëzie hierover. Is de bundel nog interessant voor een lezer die niet rechtstreeks met deze specifieke soort verdriet geconfronteerd wordt?

Hoewel het om sterrenkinderen gaat, is de thematiek zelf veel universeler: het gaat om omgaan met verlies en verder leven, een veel ruimere categorie. Bovendien maakt dit de bundel niet zwaarmoedig, integendeel. Elk gedicht is beheerst en opent een luik tot een gesprek, maakt iets concreets en tastbaars van het afscheid van een geliefde.

Het verlies van een mens wordt op deze manier een vatbaarder deel van elke dag. En dat is het ook. Hoe moeilijk we het ook vinden, het maakt een onderdeel uit van het leven dat zich niet beperkt tot het ogenblik van het heengaan. We hoeven niet weg te blijven van het pijnlijke karakter hiervan. Door het bespreekbaar te maken wordt het ook beheersbaarder en krijgt het de plek waar het recht op heeft. Verdriet heeft vaak ook de connotatie om besmettelijk te zijn, mensen willen het mijden, er moedwillig naast kijken. Jana geeft zichtbaarheid aan de rouw en lapt tegelijkertijd het mogelijke sociale ongemak - het taboe - aan haar laars.

Waar Jana’s beelden concreet zijn, nodigen Reins aquarellen uit tot contemplatie. Zoals het (voor mij persoonlijk) ook goede poëzie betaamt, kan iedereen iets anders zien in het schilderwerk. Of erin vinden wat hij zoekt. Ook hier geldt dat er evenveel interpretaties zijn als er lezers/toeschouwers zijn.

Oma scheert het haar

van de bleke vruchtenconfituur

snikt de kelder vol ajuinen.

3. Een dergelijk onderwerp kiezen zorgt er onvermijdelijk voor dat wie het boek ter hand neemt, de verwachting heeft om troost te kunnen putten uit de gedichten. Op de bundelvoorstelling liet Jana verstaan dat dit één van de redenen was waarom dit project tot stand kwam. Is zij geslaagd in deze opzet? En levert poëzie die als doel heeft een toevlucht te zijn ook goede poëzie op?

Ik ben mij bewust van het feit dat het antwoord op deze vraag niet voor iedereen hetzelfde zal zijn, maar voor mij werkt het wel. Dit komt door de directheid van de gedichten. (bv. Het kind kwam met een boa om.) Jana draait niet om de hete brij heen. De zaken worden benoemd, het verdriet wordt recht in de ogen gekeken, met andere woorden: het wordt erkend. Voor mij persoonlijk kan er geen grotere troost zijn dan erkenning.

Kortom: samen vormen dichter en schilder een sterk duo dat ingetogen en uitgebalanceerde taal en beeld levert. Deze bundel biedt een houvast voor wie op zoek is naar schoonheid, maar ook voor wie kampt met eender welke vorm van verlies en het gevoel van onrechtvaardigheid dat dit met zich meebrengt. Verdriet wordt uitgesproken, ontdoet zich van zijn gevreesde besmettelijke aard en krijgt een naam. Kinderen krijgen hun lichaam terug in deze poëzie; ze worden als het ware opnieuw tastbaar. Gevoelens die onnoembaar zijn, worden vertaald in verzen die bijblijven.

Uitgeverij P